R/C HELİKOPTER MODELCİĞİ
Son güncelleme: 03.06.2008 14:34
-
BAŞLANGIÇ:
Öncelikle radyo kontrol modelciliğin her türü için ( uçak,helikopter,araba ve tekne ) bilinmesi gereken ilk kural ; uğraş verdiğimiz modelciliğin kesinlikle bir oyuncak olmadığını ve uygun güvenlik kuralları dahilinde kullanılmadığında kendimize ve çevremizde bulan kişilere hayati derecede zarar verebilecek malzeme – ekipman olduğunun anlaşılmasıdır. Her türlü sorumluluğun sadece modelciye ait olduğunu bilerek ve gerekli güvenlik kurallarına uyarak radyo kontrol modelcilik hobisini yapmak zorundayız. Satın almış olduğumuz tüm ekipmanların içerisinde bulunan kullanım kitapçıklarında , bu konuya özellikle dikkat edilmesi belirtilerek TEK SORUMLULUĞUN modelciye ait olduğu yazmaktadır. Bunun en büyük nedeni uçak,helikopter,araba ve motorlu teknelerde (yelkenli modeller dışında) kullanılan motorların hacimleri ile doğru orantıda ortalama 0.5 Hp.’den – 12 Hp.’ye kadar güçlerinin olması ve dikkatsiz kullanım sonucunda ciddi yaralanmalara yol açabilecek güçlerinin bulunmasıdır.
Sizlere R/C Helikoptercilik dalında bilgilendirmek ve ülkemizde pek yaygın olamayan bu modelcilik dalını tanıtmak için bu yazı dizisini hazırlamaktayım. Yukarıda belirtilen güvenlik kuralları modelciliğin bu dalında EN ÇOK DİKKAT EDİLMESİ gerek kuraldır. Bunun en önemli nedeni ise; yaklaşık 1500 – 1950 devir arasında dönmesi sayesinde model helikopterin uçuşunu sağlayan ANA ROTOR PALİ olarak adlandırılan pervanenin kullanımında meydana gelebilecek hataların CİDDİ DERECEDE TEHLİKELİ sonuçlar oluşturmasıdır. Bu nedenle; satın alınacak veya sahip olunan model helikopter kitinin kullanım ve montaj kitapçıklarına harfiyen uyulması ve hiçbir parça üzerinde orijinal olmayan modifikasyonların yapılmaması gerekmektedir. Tüm parçaların ve kitler Avrupa ve Amerika standartlarına göre üretici firmalar tarafından aylar süren testlerden geçirildikten sonra onaylanarak helikopter marketine sunulmaktadır.
Model Helikopter modelciliğindeki en önemli güvenlik kurallarından birisi modelin uçuş aşamasına gelindiğinde (hover veya meydan turları) kesinlikle izleyicilerin en az 10 – 12 metre uzaklıktan daha yakına gelmemesi gerekmektedir. Ayrıca modelin insanların üzerinden uçurulmaması ve etrafta bulunan ağaç,bina , araç v.b. nesnelere yaklaştırılmaması gerekmektedir. Helikopterin özellikle model uçaktan farkı her yöne (ileri,geri,yukarı,aşağı ve yanlara )çok rahatlıkla hareket edebilme özelliğinden dolayı belirtilen güvenlik kuralları çok daha önem kazanmaktadır.
Model Helikopterin uçurmayı sizlere en kolay şekilde deneyebileceğiniz bir örnekle anlatmak istiyorum. Elinize bir kalem veya 10-15 cm. boyutunda bir çıta alarak, işaret parmağınız içinde düşürmeden dik olarak tutmaya çalışın. Kalem veya çıta ileri doğru düşme eğilimi gösterdiğinde siz onu geriye doğru iterek dengede tutmaya çalışırsınız veya yanlara doğru kaydığında ise tam ters taraf doğru ivme verirsiniz. Model Helikopter uçurma teknik ve prensibi esasen aynı şekildedir; model havaya kalktığında ileri doğru kayarsa siz onu geri kumanda ile sabit tutmaya çalışırsınız. Aynı şekilde sağa ve sola yatarsa ters kumanda ile düz durma getirmeye çalışırsınız. Sonuçta model helikopter havada yüzen ve her yöne kaçma eğilimi gösteren bir mekanikten oluşur. Diğer model uçak uçurma tekniği gibi modeli kaldırıp düz uçuşa geçtiğinizde herhangi bir kontrol komutu vermeden düz gidebilme özelliği helikopter uçuşunda yoktur. Sürekli olarak model helikopter pilotu modeli düzelterek ve her an her saniye sürekli R/C cihazında komutlar vermek zorundadır. Bu nedenle diğer modelcilik dallarına göre model helikopter pilotluğu daha zor ve sürekli konsantrasyon gerektirmektedir.
Sizlere öncelikle model helikopter modelciliğinde kullanılan ekipmanlar hakkında bilgi vermeye çalışarak yazı dizime devam etmek istiyorum. Bunun nedeni model helikopter pilotluğundan önce gerekli malzeme ve ekipmanın tam ve bilinçli olarak temin edilmesinin şart olmasındandır.
MODEL HELİKOPTER R/C SİSTEMİ
Günümüz teknolojisi çerçevesinde modelcilik dallarının tümünde kullanmakta olduğumuz uzaktan kumanda cihazı (R/C) olarak adlandırılan ekipmanlarda birer küçük bilgisayar sistemi halini almıştır. Özellikle model helikopter modelciliğinde kullanacağımız sistemler en az 5 kanallı ve tercihen digital mixerlerinin bulunduğu radyo sistemlerinden oluşan helikopter cihazlarından olmak zorundadır. Bunun dışında mekanik potansiyometreli mixerlerin bulunduğu özel model helikopter sistemlerinin kullanım zorlukları nedeni ile günümüzde pek tercih edilmemektedir
Model Helikopter radyo kontrol sisteminin diğer modelcilik sistemlerinden farklarına baktığımızda; en az 5 kanal olmak zorundadır. Bunlar throttle (motor gaz) , rudder (kuyruk), pitch (ana pal açısı) , elevator(ileri-geri), aileron (sağ-sol yatış) kumandaları ve Gyro kanalı (elektronik kuyruk sabitleyici sistem) . Ayrıca kuruk mixerinin ayarlandığı ve REVO MIX olarak bilinen mixer ayarına sahip olması ; Motorsuz iniş adı verilen OTOROTASYON için THROTTLE HOLD programı ile; farklı uçuş programlarının yer aldığı FLIGHT MODE gibi program ayarlarının olması gerekmektedir. Bunlar dışında motor devirinin ayarlandığı THROTTLE CURVE ve ana pal açısının ayarlandığı PITCH CURVE programlarında bu tip model helikopter radyo kontrol sistemlerinde olması gerekmektedir. Sizlere bu deyimler ve programlar ilk bakışta çok karışık ve anlamsız gelebilir; fakat ilerleyen yazı dizimizde bunlarla ilgili detaylı bilgileri sizlere sunmaya devam edeceğim.
Üretici firmaların son radyo kontrol sistemlerinde hem model uçak ve hem de model helikopter programlarına sahip hafızalı cihazların olması bizlere avantaj sağlamaktadır.Bu sayede her tip modelcilik için farklı cihaz almak yerine bütün bu programlara sahip digital ve bilgisayarlı sistemler kullanmamız en doğru çözüm olarak gözükmektedir. Sizlere şu marka R/C sistemi iyidir veya bu marka kötüdür diye yorum yapmak istemiyorum,bunun nedeni ise şu an model marketinde bulunan tüm cihazların program ve fonksiyonlara birbirlerine çok yakın olup aynı işlevi görmektedirler. Şahsen ben dünya standartlarında ve şampiyonalarında kullanılan en üst standartlarda 2 marka olan FUTABA ve JR radyolarının en son modellerini kullanarak denemiş bulunmaktayım. Aralarında büyük farklılıklar olmadığını ve gerek kullanılan helikopter programları olsun gerekse de ekipman (servo , alıcı v.s.) olsun birbirlerine çok benzer olduğunu söyleyebilirim. Sonuç olarak tercih siz kullanıcılara kalmaktadır ve bu konuda sizlerin düşüncelerinizi etkilememek amacıyla hangi sistemi şahsen kullandığımı belirtmemeyi uygun görmekteyim.
-
BATARYALAR ve SERVOLAR:
R/C Model Helikopter sistemlerinde en önemli faktörlerin başında (Rx) Alıcı bataryası gelmektedir. Bunun nedeni ise; modelciliğin tüm dallarında kullanılan alıcı bataryaları satın almış olduğunuz Radyo Kontrol sisteminin içinden çıkan ve yaklaşık olarak 500 – 750 Miliamper gücünde olan bataryalardır. Bir model uçakta genelde 4 adet standart servo kullanılmakta olup , tam olarak şarj edilmiş bir batarya ile 6 – 7 uçuş yapabilme imkanı vermektedir. Genelleme yapacak olursak uçuş pistlerimizde daha çok 40 – 46 veya 60’lık motor kullanılan modeller çok olduğundan verilmektedir. ( Bu genellemeler 40 – 60’lık modellerde spor uçuşlar için verilmektedir. Daha büyük motorlu ve F3A tipi modellerde daha güçlü servolar kullanılması halinde daha çok akım çekileceğinden uçuş sayısı ve batarya boyutu değişecektir!)
Model Helikopterlerde ise; kullanılan elektronik ekipmanın daha çok enerji tüketmesinden dolayı ( 5 adet servo + Gyro )ve helikopter pilotunun sürekli komutlar vererek servoları uçuş süresince hiç durmadan kullanmasından dolayı kesinlikle daha büyük amperajlı bataryalar kullanılması gerekmektedir. Şahsen en az 1300 Miliamper’den daha ufak bataryaların kullanılmamasını kesinlikle önermekteyim. Bu batarya ile bile; 15 dakikalık uçuş süresi ile en fazla 3 – 4 uçuş yapılması ve daha sonra quick (hızlı) şarj aletleri ile uçuş pistinde bataryalarımızın tekrar doldurulması lazımdır.Sizlerinde takdir edeceği üzere alıcı bataryasının zayıflamasından dolayı kontrol edemediğimiz bir model helikopter hem sizler için tehlikeli hem de oldukça pahalıya mal olabilecek kırımlar yaşamanıza neden olabilecektir. Ülkemizde bulunan model mağazalarından kullanabileceğiniz QUICK(HIZLI) ŞARJ cihazları temin edebilirsiniz.
Kullanılan helikopterin büyüklüğüne göre servo seçimi de diğer önemli faktörlerden birisi olup, 30 – 46’lık motorların kullanıldığı helikopterlerde standart servo ‘lar kullanılabilirken; 60’lık ve Benzin motorlu helikopterlerde ise kesinlikle daha güçlü (torklu) servo kullanmamız lazımdır. Kullandığımız servoya göre (teknik detaylarında belirtilmiştir!) harcayacağınız enerji miktarı değişecektir. Bu nedenle daha uzun süre şarj etmeden uçuş yapmak isteyen modelciler ise daha büyük kapasiteli bataryalar kullanabilirler.
Servo seçiminde imkanlar dahilinde rulmanlı servo tercih edilmesi daha faydalı olacaktır.Bunun nedeni ise model helikopter mekaniğini harekete geçirmek için kullanılan servoların çok büyük yükler altında çalışması ve kısa zaman içerisinde servo dişlilerinde boşluklar oluşmasıdır. Fiyatları oldukça pahalı olmalarına rağmen metal dişli servolar ise en avantajlı olanlardır. Burada şahsen benim tercihim bu tip malzemenin bir kez alınıp sürekli olarak tüm model helikopterlerde kullanılmasıdır.
Servo seçiminde servoların hızları da önemlidir, özellikle kuyruk kontrolünde kullanılacak olan servonun elimizde bulunan en hızlı servodan seçilmesi mecburidir.Bunun nedeni helikopterde meydana gelen tork farklılıklarından dolayı kuyruk sürekli olarak her iki yönede kaçma eğilimi gösterecektir. Bunu karşılamak için GYRO olarak adlandırılan elektronik bir birim model helikopterlerde kullanılır. Bu sistemin başarılı bir şekilde çalışarak kuyruk kaçırmadan uçuşlar yapılabilmesi için kuyruk servosunun mümkün olan en hızlı servo kullanımı ile olabilecektir. Bu tip hızlı ve yüksek torklu servolar da normal standart servolara göre daha fazla enerji harcadıklarından dolayı sizlere yüksek kapasiteli batarya kullanma konusunda oldukça hassas olunması gerektiğini daha önce belirtmiştim
GYRO SİSTEMLERİ:
Model Helikopter kullanımında mecburi olan R/C sistemi ile birlikte uygun bir gyro sisteminin kullanımı mecburidir. Geçmiş yıllarda daha çok mekanik gyro olarak adlandırılan , ayarları daha zor ve uğraş isteyen gyrolar kullanılmaktaydı. Fakat günümüz teknolojisi sayesinde her şeyde olduğu gibi GYRO ‘larda da daha pratik ve kullanımı kolay olan PIEZO GYRO olarak adlandırılan sistemler bizlerin kullanımına sunulmuştur. Piezo Gyro’nun diğer mekanik olan gyrolara göre farkı içerisinde hareketli bir parçanın olmayışı ve bu sayede hem daha ufak boyutlu olabilmeleri ve hem de model düşmelerinde olabilecek hasarlara daha dayanıklı olmalarıdır. Bunun yanı sıra daha az enerji tüketimi olduğundan dolayı artık genelde bu tip gyrolar kullanılmaktadır. İçerisinde bulunan seramik sensör sayesinde çalışan bu sistemin tek dez avantajı , ısı farklılıklarından çok etkilenmesidir.Bu nedenle modelin uçuşuna başlanmadan önce (örnek: arabadan çıkarıldıktan sonra!) en az 10 dakika ortam ısısında beklemesi gerekmektedir. Buna karşılık en önemli avantajlarından birisi ise R/C vericisi üzerinden hassasiyet ayarlarının yapılabilmesidir.
Piezo Gyro sistemleri de gelişmeler göstererek HEAD LOCK olarak adlandırılan ve model pilotuna daha rahat uçuş imkanı sağlamak amacı ile rüzgarlı havalar da bile modelin sabit durmasını sağlayabilecek sistemler gelişmiştir. Model helikopter hobisine yeni başlayacak olan bir kişiye kesinlikle HEAD LOCK PIEZO GYRO alması tavsiye edilmektedir. Bu tip gyroların bazılar sadece özel servolar ile kullanılabildiğinden , gyro ile birlikte tavsiye edilen servonun da alınması uygun olacaktır
-
Sonuç olarak yeni başlayan bir model helikopter pilot adayına gerekli malzeme listesini aşağıda belirtilen şekilde sıralayabiliriz:
Digital ve içinde Helikopter menülerinin olduğu bir R/C sistemi (min.5 Kanal)
· En az 1300 Mah. olan alıcı bataryası ve şarj cihazı
· Piezo Gyro (tercihen HEAD LOCK tipinde)
· Hızlı Kuyruk servosu ( gyro sisteminin önerdiği)
· Quick (Hızlı) Şarj Cihazı (12 Volt)
-
MODEL HELİKOPTER SEÇİMİ:
Radyo Kontrol sisteminden sonra sıra alınacak olan model helikopterin seçimine gelmektedir. Bu konuda markete baktığımızda çok çeşitli firmaların değişik modelleri ile karşılaşacaksınız. Esas olarak tüm modeller birbirinin benzeri olmasına rağmen öncelikle unutulmaması gereken en önemli kural ‘’ en iyi helikopter en kolay ve en çok yedek parçası bulunandır !! ‘’ Ülkemizde bulunan ithalatçı firmalardan temin edilebilecek modeller her zaman sizler için daha avantajlıdır. Şahsen bende yaklaşık olarak 5 yıldır R/C model helikopterle uğraşmama rağmen hiçbir zaman yurt dışından farklı bir helikopter kiti almış değilim. Bunun en önemli nedeni Türkiye parçasını kolay temin edemeyeceğim bir model geçireceği ilk kırımdan sonra aylarca rafta yurt dışından gelecek olan yedek parçaları beklemeye mecbur kalacaktır. Siz yeni başlayanların moralini bozmak anlamında olmamakla birlikte; R/C model helikopter modelciliğinde kırım diğer modelcilik dallarına göre daha fazla olmaktadır. Bunun başlıca nedeni mekanik olarak sistemin daha karışık ve yük altında çalışmasından dolayısı ile servo + batarya v.b. parçaların daha çabuk arıza yapabilmesi, pilotluğunun model uçak ve diğer modelcilik dallarına göre daha zor olması , mekanikte çıkabilecek arızalar olarak gösterebiliriz. Bu nedenlerden veya pilotaj hatasından yaşayabileceğiniz bir kırımdan sonra ülkemizden modelinizi satın aldığınız model mağazasında yedek parça temini sizler için büyük rahatlık sağlayacaktır. Fakat yurtdışından temin ettiğiniz farklı markaların parçalarını ülkemizden temini çok daha zor olacaktır.
Yeni başlayacak olan model helikoptercilere genelde 32’lik motor ile uçabilen ufak modeller tavsiye edilmektedir. Burada şahsi fikrimi ortaya koyarak en az 46’lık motorlu modellerin tercih edilmesini önermekteyim. Bunun esas nedeni belli bir süre eğitimden sonra daha ufak modeller size yetmeyecek ve daha büyük modellere yöneleceksiniz. Eğer orta boy olan 46’lık motorla uçabilen modeller ise sizin tüm ihtiyacınızı karşılayabilecek; hem eğitim hem de rahat akrobasi yapabilmenize imkan sağlayacaktır.
F3C olarak nitelendirilen R/C model helikopter yarışmalarında ise 60’lık motor ile uçan daha büyük modeller kullanılmaktadır. Günümüz teknolojisinin çok çabuk gelişmesi ve dolayısı ile Uluslar arası Model Komitelerinin (FAI) yönlendirmesi ile 2002 yılından itibaren model helikopter yarışmalarında motor sınırı kaldırılarak daha büyük boyutlu modellerin gelecekte kullanılması planlanmaktadır.
Sonuç olarak size başlangıç model helikopterinizin seçimi konusunda ülkemizde bulunan model mağazaları ile görüşüp yedek parça temini konusunda destek verilebilecek ve yeterli stokların olduğu tip modeller ile başlamanızı kesinlikle önermekteyim. Ayrıca model helikopter uçuşunun bu konuda tecrübeli diğer pilot arkadaşların denetiminde ve eğitiminde yapılması gerekmektedir. Sizlere bu kişiler severek ve isteyerek her konuda yardımcı olacak ve sizin eğitiminize yardımcı olacaklardır. Modelciliğin diğer dallarından farklı olarak model helikoptercilik yeni başlayan bir kişi tarafından, yardım almadan tek başınıza yapabileceğiniz bir dal değildir. Bu konuda sizlere model mağazalarında bulunan arkadaşlarımız yardımcı olarak gerekli pilot arkadaşlar ile temasa geçmenizi sağlayacaklardır
-
MODEL HELİKOPTERİN MONTAJI
Temin etmiş olduğunuz model helikopterler genelde 2 şekilde olacaktır. İmalatçı firma tarafından monte edilmiş şekilde satılan (ARF) ve çok fazla montaj gerektirmeyen veya kit olarak tüm parçaların kutu içinde monte edilmemiş olarak satılan modellerdir. Her iki şekilde model helikopterin kutusu içerisinden çıkacak olan KULLANIM VE MONTAJ KILAVUZU çok önemli olup; kesinlikle belirtilen kural ve sıraya uygun monte edilmesi gerekmektedir. Sizlere belirtilecek olan tüm malzemeler ( LOCKTITE , allen v.b.) eğer kutudan çıkmamış ise bunlar temin edilmeden montaj işlemine başlamamanız gerekmektedir. Aşağıda size montaj sırasında en gerekli olabilecek malzemeler örnek olarak gösterilmiştir.
Önemli olduğundan tekrar ifade etmek istiyorum ki; montaj kılavuzunda belirtilen sıra ve şekilde monte etmeniz ve hiçbir parça üzerinde değişiklik yapmadan gerektiği şekilde kullanmanız gerekmektedir. Kitin içerisinden çıkan rulman, dişliler ve kayışlar çok yüksek devirlerde çalıştıklarından yapılacak olan yanlış bir montaj daha sonra sizlere büyük sorunlar getirebilir.
Model helikopterinizin montajı tamamlandıktan sonra sizlere daha önceden önerilen tecrübeli model helikopter pilotu arkadaşlarınıza danışarak helikopterinizi onlara kontrol ettiriniz. Sizin gözünüzden kaçabilecek eksik veya yanlışlıkları onlara size uyararak piste gitmeden gerekli ayarlamayı yapmanızı sağlayacaklardır.
-
MODEL HELİKOPTERİN İLK UÇUŞU:
Sizlere daha önce belirttiğim üzere model helikopterin ilk kesinlikle tecrübeli bir kişi tarafından yapılarak gerekli uçuş ayarlarının yapılması lazımdır. Bu nedenle tek başınıza KESİNLİKLE uçuş yapmaya kalkmayınız!!! Bunun sonucu tehlikeli yaralanmalara bile varacak kırımla sonuçlanabilir. Bu tip bir sonuç hem vaktinizi hem de belli bir bütçe ayırarak yapmaya çalıştığınız modelcilik hobinizden sizleri soğutmaya neden olmaktadır. Ülkemizde modelciliğin her dalında yeni başlayıp yaşadığı kırımdan sonra modelciliği bırakan bir çok kişi olmuştur. Burada bizlerin amacı yeni modelci arkadaşlarımızın yetişerek bir bütün halinde gönül verdiğimiz modelciliğin yaşatılması ve geliştirilmesidir.
Sizlere uçuş eğitimi konusunda önemle tavsiye edeceğim diğer bir yöntem ise tüm dünyada günümüzde geçerli olan MODEL UÇUŞ SİMÜATÖRLERİ’dir. Özelikle helikopter modelciliğinde ilk aşama olarak uçuş eğitimleri bu tip simülatörlerde verilmekte olup , sizin uçuş konusunda yetişmenize yardımcı olacaktır. Simülatörler bilgisayarlara bağlanarak size uçuş tekniklerini , orientasyon konusunda gelişmenizi ve kırım yapmadan ilk uçuş tecrübelerinizi yaşatacak sistemlerdir. Bu tip sistemleri de model mağzalarından temin edebilme şansına sahibiz. Bunun dışında uçuş pistinde ihtiyacınız olacak ekipman aşağıda gösterilmiştir.
Model helikopter uçuşuna yeni başlayacak olan modelcilere tavsiye edeceğimiz diğer bir parça ise EGİTİM AYAĞI olarak isimlendirilen ve helikopterin iniş borularına(skid) bağlayacağımız parçadır. Kısaca tarif edecek olursak; artı ( + ) şeklinde 50 cm. boyunda 3cmX2cm sert ağaç malzemeden veya piyasadan çok rahat temin edebileceğiniz 1-2 cm çapında aliminiyum borudan yapabilirsiniz. Bu artı şeklinde hazırlayacağınız eğitim ayağının uçlarına tenis topu veya sert plastik küçük toplardan vidalamanız gerekmektedir. Burada amaç, helikopter uçuş eğitiminde modelin yanlara ve ileri-geri kaçışında yere temas yuzeylerini artırarak önceleri kısa kısa hoplamalar şeklinde daha sonrada daha uzun şekilde hover çalışmalarında devrilmesini ve hasar görmemesi konusunda size yardımcı olacaktır.Eğitim ayağını modelinizin skidlerine plastik kelepçe ile tutturabilirsiniz.
Gerçek ve model helikopterin uçuş prensiplerine baktığımızda tümünde ortak olan nokta : HOVER olarak adlandırılan helikopterin havaya kalkarak olduğu yerde ileri-geri veya sağa-sola kaçmadan yer ile irtibatının kesilmiş halidir. Unutulmaması gereken en büyük gerçek model veya gerçek helikopter yerden havalanırken veya iniş halinde kesinlikle hover pozisyonunda duracak ve daha sonra iniş yapacaktır. İlk ve kesinlikle öğrenilecek uçuş hareketi HOVER olacaktır. Bu size ve sizi izleyenlere en sıkıcı eğitim olup; bu model uçamıyor sadece önünde havada durmaya çalışıyor diye yorumlar almanıza neden olacaktır. Fakat unutmamanız gereken kural öncelikle hover uçuşunu çok iyi öğrenmeden eğitiminiz başarıya ulaşamaz. Model helikopteri tam olarak sizin istediğiniz konumda hoverda tutacak ve onun hiçbir yöne kaçmasına izin vermeden kaya gibi sabit tutmaya başladıktan sonra ikinci aşamaya geçeceksiniz. Model helikopter uçuşunda model her yöne kaçma eğilimi gösterebilir, ileri-geri,sağa-sola ve yukarı-aşağı yönlere, sizin yapmanız gereken uçuş eğitimi ise onu sabit olarak tutmak için sürekli kaçmaya çalıştığı yönün aksine kumanda vermek olacaktır.
Hover eğitiminde ilk başta modelin yerden zıplayarak kesilmesi ve düzgün olarak tekrar yere konmasını sağlamak birkaç hafta sonunu harcamanıza neden olacaktır. Burada sabırlı olarak sıkılmadan ve bıkmadan tekrar tekrar bu eğitime devam etmeniz lazımdır. Zamanla modelin havada kalış süresi daha uzamaya başlayacak ve sizinde kendinize olan güveniniz artacaktır. Modelin kuyruğu her zaman ve her koşulda size bakacak şekilde olacak ve kuyruk komutları (rudder) verirken bakmanız gereken nokta KESİNLİKLE modelinizin burnu olacaktır. Önceleri bütün bu kontroller size çok karışık gelebilir, aynı anda kontrol etmek zorunda olduğunuz 4 ayrı komut olacaktır. Fakat zaman içerisinde buna alışacak ve elinizin bir dikiş makinası gibi sürekli çalıştığının farkına varacaksınız. Model helikopter pilotu model hava kalktığı andan itibaren ininceye kadar sürekli komut veren ve sürekli konsantre olarak dikkatini harcayan ve bu nedenle diğer modelcilik dallarına göre daha çok yorulan bir kişidir. Bu nedenle yorulduğunuzu ve dikkatinizin dağılmaya başladığını hissettiğiniz anda modeli yere indirip rahatlamanız ve gerekiyorsa mola verip tekrar denemenizi önermekteyim. 7 dakikalık tek kalkış yerine 2-3 dakikalık birden çok hover denemesi sizi daha az yoracaktır.
Modelinizin sizin isteğiniz dışında ani kaçış yaptığınızda paniğe kapılarak aniden gaz kesmeniz ( aynı anda pitch açışını azaltmanız) modeli çok sert biçimde yere vurarak hasar görmesine neden olur. Bu nedenle kesinlikle ani komutlardan kaçınarak yavaş yavaş modelinizi yere indirmeye çalışmanız daha doğru bir hareket olacaktır. Zamanla hover uçuşuna alışacak ve modelin sizin isteğiniz dışında kaçma eğilimi göstermeden sabit olarak durdurmayı başardığınızı göreceksiniz. Bu pilotaj kabiliyetini elde etmenizi sizin şahsi beceri ve azminize kalmaktadır ve sizlere kesin bir süre vermemiz oldukça zordur ama unutulmaması gereken şey acele etmeden sabırla bu uçuş (hover) denemelerinize devam etmenizdir. Model helikopterinizi hover uçuşunda tutmaya alıştıktan sonra hemen meydan turu veya ileri uçuşlara başlamaya çalışmayınız. Bu tip aceleci denemeler sizlere kırım yaşatabilir, bu nedenle modelinizi önünüzde hover yaptırmak yerine yavaş yavaş sağa ve sola doğru yönlendirebilirsiniz. Fakat burada en önemli nokta her koşulda kuyruğun size dik bir açı ile sabit bakmasını sağlamanızdır. Eğer modelinizin kuyruğu yanlara veya 180 derecelik dönüşle karşınıza kaçarsa hemen yavaş olarak onu yere indirip tekrar kuyruğun size bakmasını sağlayınız. Aksi halde daha alışmadığınız şekilde bir orientasyonunuzu karıştırarak yanlış kumanda nedeni ile kırım yaşayabilirsiniz. Modelin burun kısmının size döndüğü zaman vereceğiniz ileri-geri, sağ-sol yatış ve kuyruk kaçışları tamamen ters kumanda şeklini alır. Biz buna (NOSE-IN) burun size bakar şekil olarak nitelendiririz ki bu tip eğitimler daha ileri aşamalarda çalışılacaktır
-
YAKIT SEÇİMİ ve MOTOR AYARI:
Model Helikopter uçuşunda dikkat edilmesi gereken en önemli ayarlardan birisi; motorunuzun ayarıdır. Uçuş anında motorunuzun durması durumunda, model uçaklarda olduğu gibi taşıyıcı bir kanadınızın olmadığından model helikopter süzülerek gelip inemez. Model uçakta ise yüksekliğinize bağlı olarak modeli döndürüp piste veya uygun bir yere inebilecek zamanınız ve şansınız bulunmaktadır. Fakat model helikopterin belli bir yüksekliğin üzerinde olmak şartı ile sadece otorotasyon olarak nitelendirilen ve uygulanması tecrübe isteyen tek şansı vardır. Ayrıca motorunuzun ayarına dikkat etmeyerek çok kısa sürede fakir karışım olarak nitelendirilen şekilde kullanımı sonucunda piston-gömlek ve silindirinde tamiri mümkün olmayan arızalar meydana gelebilir. Model helikopter motorları diğer model motorlarına göre çok daha yüksek devirlerde çalışan ve sadece model helikopterde bulunan soğutucu fan ile kullanılan motorlardır. Bu nedenle yıpranmaları daha fazla olmakta olup; uygun kullanılmama durumunda 2-3 ay gibi kısa sürede tamamen bozulabilirler.
Sizlere motor ayarı konusunda öncelikle Radyo Kontrol sisteminizde bulunan THROTTLE CURVE ayarını açıklamak istiyorum. Bu ayar motorunuza vermiş olduğunuz komut oranını ayarlayan ve modeliniz motor devrini gaz kumanda kolunun bulunduğu pozisyona göre artmasını veya azalmasını sağlayan ayardır. Yeni başlayan kişiler için sadece Hover Curve denilen linear şekilde kullanım en doğru olandır. Gaz kumanda kolu en altta olduğunda motor rolantide stop etmeden çalışabilecek şekilde olacak , gaz kolu ortada %50 açık ve tam gaz konumunda ise karbüratörünüz tam açık şekilde olacaktır. Modeliniz ortalama %45 – 55 güçte hover için havalanabileceğinden bu güç sizin uçuşunuz için yeterli olabilecektir. Diğer şemalarda ise; F3C akrobasi uçuşu ve 3D olarak bilinen serbest sitil akrobasi gösteri uçuşlarında kullanılacak ayarlardır. Bu tip ayarlara daha tecrübe kazandığınız dönemlerde ihtiyaç duyacaksınız
Radyo kontrol cihazınızın ayarlarını kontrol ettikten sonra modelinizi hover uçuşu için yerden havalandırdığınızda eksozdan gözle görünür şekilde duman gelmesi lazımdır. Bu sizin zengin karışımda uçuş yaptığınızın göstergesi olarak her zaman dikkatle kontrol etmeniz gereken kurallardan birisidir. İsterseniz sizlere aşağıda sıra ile motor ayarlamanızda gerekecek kuralları belirtmek istiyorum
Motorunuzun iğne ayarını tamamen kapatıp yaklaşık 2 tur açınız
Motorunuzu çalıştırdıktan sonra rölantide bekleme sırasında sürekli stop ederse yavaş yavaş iğneyi kısmaya başlıyarak stop etmeden çalışacak duruma getiriniz.
Modeli hover için kaldırmaya çalışınız eğer modeli havalandıracak güç yoksa tekrar iğneyi yavaş yavaş kısarak model için gerekli gücü bulduğunuzda hover uçuşuna başlayınız.
Model hoverda dururken eğer motor çok zengin ve öksürerek çalışıyorsa ve bu nedenle gyro kuyruğu sallayarak tutuyorsa tekrar iğneyi kısınız.
İdeal ayarı bulduğunuzda motorunuzun eksozundan gözle görünür bir duman çıktığını görmeniz gerekir.
Eğer duman yoksa iğne ayarını açınız ve motorun zengin çalışmasını sağlayınız.
Motorun fakir çalışması çok çabuk buji yakmanıza neden olabilir bu durumda tekrar daha zengin şekilde ayarlama yapınız.
Model hoverda iken aniden gaz vererek modelin 1-2 m yukarı çıkmasına izin veriniz, eğer çıkış anında motor çok belirgin şekilde devirden düşüp stop edecek gibi oluyorsa buda fakir çalıştığının göstergesi olduğunda iğne ayarını açınız
Kullanacağınız yakıt seçimi konusuna gelince, daha önce belirttiğim üzere model helikopterlerinde kullanılan motorlar diğer modelcilik dallarında kullanılan motorlarda oldukça farklı ve daha yüksek devirlerde güç üreten motorlardır. Bu nedenle kullanacağınız yakıt seçimi oldukça önemli bir faktör olmaktadır ve motorunuzun ömrünü etkiler. Ülkemizde bulunan modelci kişiler yakıt kullanımında çeşitli yöntemler uygulamaktadırlar.Bunlardan birisi kendi yaptıkları yakıtları (metanol ve hint yağı karışımı) veya model mağazalarında bulunan farklı markalardaki yabancı hazır yakıtlar olmaktadır. Yabancı hazır model yakıtlarına baktığımızda farklı oranlarda nitromethan karışımlı ve hem sentetik hemde hint yağlı yakıtlar görmekteyiz. Ayrıca bazı markaların ise özel helikopter yakıtları da bulunmaktadır ve bu yakıtların yağ karışım oranları farklıdır.
Sizlere benim şahsi tavsiyem model helikopter motorlarında kullanacağınız yakıtın seçiminde hint yağlı yakıtlardan çok sentetik yağlı hazır yakıtlar olacaktır. Bunun nedeni; hint yağlı yakıtlar model uçaklarda daha rahat kullanılmakla beraber model helikopterler motorlarında daha yüksek ısı ve devir nedeni ile çok çabuk karbonlaşmaya neden olurlar. Bunun sonucunda eksoz çıkışında veya eksoz içerisinde meydana gelecek karbonlaşma motorun gücünü etkiler, tıkanıklıklara yol açabilir ve uygun olmayan şekilde motor stop etmesine neden olur ki buda model helikopterinizin hasar görmesi demektir. Model helikopter yakıtlarının yağ oranı çok önemli olup yüksek devir nedeni ile normal model yakıtlarında bir miktar daha fazla yağlı olması her zaman tercih edilmelidir. Burada yapabileceğiniz diğer bir çözüm ise hazır sentetik yağlı yakıtların içerisine %5 oranında hint yağı ilave ederek bu sorunu ortadan kaldırmanızda olabilir.
Diğer bir konu ise modelciler arasında her zaman tartışmalara neden olmuştur; kullanılacak yakıtın içerisinde bulunan nitromethan oranı !! Bazı modelci arkadaşlarımız nitrolu yakıtların model motorlarında yıpranmalara neden olduğunu ve ömürlerinin çok çabuk biterek gerekli performansın sağlanamadığı konusunu savunmaktadırlar. Yabancı yayınlar ve internettende bulabileceğiniz makalelerde ise motorunuzun çabuk ve kolay çalışması , iyi rölanti tutarak yüksek devirlerde istenilen performansın sağlanması konusunda nitro kullanımı tavsiye edilmektdir. Ayrıca model motor imalatçısı firmaların kullanım kitaplarında motorunuzda kullanabileceğiniz nitro oranları belirtilmektedir. Model helikopter motorunda yüksek ısı ve devir bulunduğundan kullandığınız nitrolu yakıt oranında motor daha serin çalışabilmekte olup buda gerekli olan gücün daha zengin ayarlarda temin edilebilmesini sağlamaktadır. Örnek olarak %5 nitro oranında yakıt ile tam gücü daha kısık iğne ayarında (örnek:1Tur) bulabilirken % 15 nitro oranında 1 ¼ ayarında sağlarsınız. Nitro oranı ise %30 çıkardığınızda bu ayar 1 ½ ayarına yükselecektir. Fakat diğer önemli bir sorun ise yüksek nitrolu yakıtların fiyatlarınında günümüz koşullarında oldukça yüklü bir maliyet getirmesi olduğunda siz yeni başlayan model helikopterci arkadaşlarıma şahsi önerim; %5 nitrolu sentetik yağlı hazır yakıt kullanmaları olacaktır.Eğer model helikopter yakıtı olarak bulunabiliyorsa tercih nedeni olabilir, veya yakıt yağ oranını kontrol ederek üzerine %5 hint yağı ilave etmeleri motorunuz için artı bir güvence olacaktır. Yakıt seçimi çok esnek ve tartışmaya açık olan bir konu olduğundan ben şahsi düşüncelerimi burada sizlere aktarmaktayım, diğer modelci arkadaşlarımızın bu konuda benden farklı düşüncelere sahip olmaları mümkün olup bu konuda sizleri yabancı makaleler ve motor üretici firmaların önerilerini de dikkate almaya çağırmaktayım
-
PITCH CURVE (PAL AÇISI) AYARLARI ve KONTROLÜ:
Model helikopterin önemli ayarlarından birisi ana rotor palinin açı ayarıdır ve gerek montaj aşamasında ve gerekse de uçuş dönemlerinde sürekli kontrolünün yapılması gereklidir. Sizlere Radyo kontrol sistemleri bölümünde bahsetmiş olduğum gibi, Radyo kontrollü model helikopter kullanımında günümüz teknolojisinde üretilen Digital helikopter cihazları kullanımı ile bu tip ayarlar ve programlar kolaylıkla yapılabilmektedir. Bu yüzden model uçak radyo kontrol sistemleri yerine içerisinde model helikopter menülerininde olduğu bu tip cihazlar kullanmak zorundayız.
Öncelikle yeni başlayan modelcilerin akrobasi ayarı (programı) denilen diğer menülere acil ihtiyaçları yoktur. Uzun süre hover uçuşu yapacaklarından bu tip ayarları uçuş tecrübelerinin gelişip akrobasi denemelerine başladıkları dönemlerde yapmalarını önermekteyiz. Model helikopter ayarlarında throttle curve ve pitch curve ayarlarının düzgün ve birbirleri ile orantılı ayarlanması çok önemlidir. Bu ayarların düzgün olması; ana rotor disk devrinin her konumda sabit olarak dönmesini ve size performanslı bir uçuş imkanının sağlanmasına yarayacaktır. Bu ayar için model mağazalarından temin edebileceğiniz (pitch gauge) pitch açı ölçer cihazı ile yapılacaktır. Servo atışlarınızı ayarlayan ATV programından tüm servoların atış miktarlarını maksimum atışa getiriniz ve pitch açı ölçer cihazı palin üzerine takarak aşağıdaki tabloda belirtilen açılarda atışının olmasını sağlayacak şekilde ayar yapınız
Yukarıda belirtilen açılardan daha fazla açı kullanıldığında motorunuza gerektiğinden fazla yük bineceğinden uçuş performansınız ve ana rotor disk devriniz düşerek sizlere tehlikeli durumlar yaşatabilir. Ayrıca motorunuzun gücü üzerinde kullanımından dolayı yıpranması ve stop etme riski daha fazla olacaktır. Bu ayarları zaman içerisinde tekrar kontrol ederek ve kendi uçuş tarzınıza göre hover noktalarını ayarlıyarak size en uygun ideal ayarı bulacaksınız.
-
KARŞILAŞABİLECEĞİNİZ SORUNLAR ve BAKIM:
Sizlere bu bölümde model helikopter uçuşunda karşılaşabileceğiniz genel sorunlardan bahsederek kolay çözümler getirmek istemekteyim. Model helikopter bir çok mekanik parçanın yüksek devirlerde dönerek uçurulan ve basit nedenlerden bile sorun yaşayabileceğiniz bir modelcilik dalıdır. Bu nedenle yaşadığımız ve bilinen bazı sorunları sizlerin dikkatine sunarak çözümlere getirmeye çalışmaktayım. Öncelikle yeni yapılan bir model helikopter kitinin ilk uçuşlarında yaşayabileceğiniz en büyük sorun istenmeyen ve radyo kontrol sisteminizin tüm parçaları ve helikopterin mekaniğine büyük zararlar verebilecek sorun : VİBRASYON ‘dur. Buna neden olabilecek çok farklı sebepler olabilir; iyi sıkılmamış veya gevşemiş olan bir mekanik parça veya dengesiz pal kullanımı eğrilmiş miller v.b. olabilir.
Öncelikle dikkat ederek kontrol etmeniz gereken ilk faktör; kit ile birlikte gelen veya daha sonra sizin alıp kullanmaya çalıştığınız pal olarak bilinen ana pervane olabilir. Günümüz teknolojisine bağlı olarak çok farklı malzemelerden üretilen paller mevcuttur. Bunlar en basiti ile ahşap(ağaç) paller , fiber malzemeden üretilen paller, fiber+ karbon malzemeden üretilen kompozit paller , sırf karbon malzemeden üretilen kompozit pallerdir. Ahşap dışında kalan tüm paller üretici firmalar tarafından elde üretilerek özenle dengelendirirlip piyasa sunulmuştur fakat buna rağmen elde olmayan nedenlerden dolayı bazen yüksek fiyatlar ödeyerek sahip olduğumuz bu pallerde bile densizlik sorunu yaşamaktayız. Özellikle kitlerden çıkan ahşap pallerde ise bu sorunu çok daha fazla yaşamaktayız. Modelimizi uçuşa götürmeden önce pallerin birbirlerine göre dengesinin tam olup olmadığını mutlaka kontrol etmemiz lazımdır. Bunun için model helikopter marketinde satılan ve ülkemizdeki model mağazalarından temin edebileceğiniz pal dengeleme aletleri sizlere yardımcı olacaktır. Bu malzemenin bulunmaması durumunda daha basit ve kolay çözüm olarak sizlere önereceğim yöntemler ise 2 pali ana bağlantı noktalarından uzun bir vida ile tam düz olarak sabitledikten sonra 2 bardak arasına bu vida boşta rahatça hareket edebilecek şekilde koyunuz. Eğer herhangi bir pal diğerine göre daha ağır ise karşısındaki palin uç kısmına tam denegeleyecek ağırlıkta bir bant koyarak dengeleyiniz.
Diğer kontrol etmeniz gereken nokta ise 2 palin birbirlerine göre ağırlık merkezlerinin eşit olmasıdır bunu masanın kenarında denegede duracak şekilde bir pali koyup diğerininde aynı eşit uzaklıkta olmasını sağlamanızdır. Bunun için yine plastik bantı ağırlık olarak kullanabilirsiniz. Dengelenmesi yapılmamış olan ana paller helikopterin vibrasyon yapmasının en ana nedenidir. Öncelikle bunun kontrol ettikten sonra eğer hala vibrasyon sorununuz varsa diğer sebepler araştırılmalıdır. Burada ilk akla gelen sebep hasarlanmış veya eğrilmiş miller olacaktır. Bunlar ana mil , 2 pali birleştiren ara mil veya bazen modeli taşırken sağa sola çarpmamızla bile eğilebilen arka kuyruk mili olabilir.Bunların hiç birini düzeltmeye kalkmadan gerektiğinde yenisi ile değiştirmeniz gerekmektedir.
Sizlere karşılaşabileceğiniz diğer bir sorun olarak 2 ana pal pervanesinin dönüş esnasında meydana getirdikleri rotor diskinde birbirlerine göre farklı yükseklikte dönmesi ile meydana gelen vibrasyonu ki buna TRACKING denmektedir. Bu ayar için yapılması gereken tek yöntem pallerin ucuna eşit ağırlıkta (dengelerini bozmayacak şekilde) farklı renklerde bant yapıştırarak modelin hoverda veya yerde palinin hızlı dönüşü esnasında kontrol etmemiz gerekmektedir. Yandan bakıldığında aşağıdaki şemada gösterildiği gibi rotor diskinin ucunda birden fazla çizgi görülürse bu rotor disk pallerinin farklı yükseklikte döndüğü anlamına gelir ve vibrasyona neden olur. Bu sorunu çözmek için ana pal tutucularını harekete geçiren kolların yüksekliğini ayarlayarak birbirine eşit duruma getirmeniz lazımdır. Tekrar aynı denemeyi yapıp aynı şekilde kontrol ederek sorunu çözebilirsiniz.
Diğer bir sorun ise model helikopter yerden havalanınca kuyruk sağa sola istem dişi kendiliğinden sallama yaparsa bunun en büyük nedeni gyro hassasiyet ayarınızın çok olmasından dolayı olabilir. Bu sorunu gidermek için gyro hassasiyet ayarınızı düşürerek tekrar denemeniz ve ideal ayarı bulmanız gerekmektedir. Gyro hassasiyet ayarının fazla olması kuyruk servonuzun yanmasına neden olabilir. Bu nedenle bu konuya gereken önemi göstermeniz gerekmektedir.
Gyro konusunda önem göstermeniz başka bir sorunda gyro sensörünün monte edilme şekli genellikle çift tarafı yapışkan olan bant ile yapılmaktadır. Zamanla bu bant özelliğini kaybedebilir ve uçuş anında gyro sensörünüzün yerinden çıkması size kırım yaşatacak önemli bir nedendir. Bu sebeple yapacağınız kontrollerde bu konuya özen gösteriniz. Ayrıca gyro sisteminin çalışmasında ısı faktörü önemli olup; modelinizi kişin uçuşa getirdiğiniz zaman arabadan çıkarıldıktan sonra en az 15 dakika ortam ısısına adapte olmasını bekledikten sonra uçuşa başlamanız üretici firmalar tarafından önerilmektedir.
Genel bakım konusunda ise sizlere aşağıda sıra ile önereceğim kontrollerin yapılması kırım yaşamamanız konusunda önemlidir;
MOTOR:
Her uçuştan sonra modelinizi arabanıza koymadan önce; deposunda kalan tüm yakıtı tamamen boşaltınız ve tekrar rölantide çalıştırmayı deneyerek motor içinde kalan yakıtıda yakmasını sağlayınız. Uzun süreli bekleme dönemlerinde (kış , tatil v.b.) motorunuza AFTER RUN olarak bilinen koyucu yağ ile yağlayınız.Bu motorunuzu korozyona karşı koruyucu olacaktır.
KUYRUK SİSTEMİ:
Model helikopterinizin kuyruğunu harekete geçiren sistemin kontrolünü sürekli yapınız.Eğer Belt drive denilen kayışın sıkılığına bakınız.Eğer tel veya tüp drive sistem ise gevşeme olup olmadığına bakınız
VİDA ve SOMUNLAR:
Mekaniği oluşturan ve tüm parçaları bağlayan vida ve somunları her 2 haftada bir kontrol ederek meydana gelen vibrasyon gibi faktörlerden gevşemelerine engel olmaya çalışınız. Bilindiği üzere yüksek devir ve güçler altında çalışan mekanikte bu tip gevşemeler sürekli olabilecektir
BATARYA:
Alıcı bataryanızı sürekli kontrol ediniz, batarya arızası nedeni ile kontrolden çıkacak bir model helikopter tehlikeli bir kırım yaşamanıza neden olacaktır. Radyo kontrol sistemleri kısmında sizlere bahsettiğim uçuş sürelerine ve gerektiğinde pistte hızlı şarj konusuna önem veriniz. Model mağazalarından satın alabileceğiniz ve model helikopterinizin üzerine monte ederek uçuş pistinde alıcı bataryanızın durumunu gösteren elektronik göstergelerden kullanmanız bu konuda sizlere özellikle önerilmektedir.
TEMİZLİK:
Her uçuş gününden sonra ister pistte isterseniz evinizde modeli güzelce temiz bir havlu veya kağıt mendil ile siliniz. Her parçasını temizlerken zaten ister istemez herhangi bir gevşek yerinin olup olmadığını gözlemleyebilirsiniz. Ayrıca hover çalışması yerden 1m. Yükseklikte olduğundan model helikopterinizin palinin yarattığı hava sayesinde pistinizde bulunan tüm toz helikopterinize yapışacaktır.Yağlı olan kısımlara ve dişli kısımlarına daha çok yapışarak zarar verebilir.Bu nedenle temizlik konusuna özen göstermenizin sizin ve modelinizin yararına olacaktır. Unutmayınız ki; bakımı ve temizliği sürekli yapılan bir model helikopter sizlere uzun süre sorun çıkarmadan zevkle uçuş yapabilme imkanı sağlayacaktır.
HAZIRLAYAN:
BOARD PİLOTU F_4 PHANTOM
-
iN$allah ßu ßilqiLerDeN FayDaNaCaK İnsaNLaR Çıkar Ve FaydaLaNıR
YAni ßu i$e MerakLıı OlanLAr :oki:
-
bu koskocaman boardda kımse böyle bir hobi ile ugrasmak istemezse sasarım
-
rc-expert den comet 500e ve futuba 6exhp kumandalı RTF bir set aldım.Ancak ilk hover denememde hayal kırıklığına uğradım.Çünkü heli tam havalanma aşamasına geldiğine kuyruk saat yönünde heliyi döndürmek istiyor.Gyronun gain ayarlarını oynadım bir değişiklik olmadı.
Lütfen acele yardım ediniz.
Teşekkürler
- R/C HELİKOPTER MODELCİĞİ Konusuna Benzer Konular
- HELİkopter kafalı 14.12.2004
- Pilotsuz Helikopter 25.06.2006
- Helikopter böceği(yusufcu 17.08.2007
- Helikopter Sac Modeli 27.12.2007
- Helikopter 20.03.2008
- Plastik Gıda Ambalajı 03.06.2008 14:34