şiirin tanımı - şiirin öğeleri - şiir türleriDuygu ve düşüncelerin ahenkli bir şekilde anlatılmasına şiir denir. Şiiri oluşturan öğeleri birlikte inceleyelim:
ÖLÇÜ (VEZİN)
Şiirde uyumu sağlamak için kullanılan söz birimidir. Türk edebiyatında başlangıçtan günümüze kadar üç tür ölçü kullanılmıştır: hece ölçüsü, aruz ölçüsü ve serbest ölçü.
Hece Ölçüsü
Bir şiirdeki dizelerin hece sayısı bakımından eşit olmasıdır. Hece ölçüsü, şiirimizin ulusal ölçüsüdür. Bilinen en eski şiir örneklerinde kullanılan bu ölçü, halk şiirinin temel öğesidir. Hece ölçüsünün daha çok 7'li, 8'li ve 11 'li kalıpları kullanılır.
Durak: Hece ölçüsünde dizenin belli bölümlere ayrılmasına duraklama, bu bölüm yerlerine de durak denir. Durak ancak kulakta uyumlu bir izlenim bırakan anlamlı söz öbekleri arasında olur:
Kan doldurup / tasıma
4 + 3
Toprağın gölgesi / vurmuşken aya
6 + 5
Serbest Ölçü
Şiirde dizelerin herhangi bir kurala bağlanmamasına ve şiirin serbest bir şekilde yazılmasına serbest ölçü denir.
Aruz Ölçüsü
Dizelerdeki hecenin açık ya da kapalı (uzun ya da kısa) olmasına dayanır. Divan şiirinde kullanılmıştır.
UYAK (KAFİYE)
Şiirde dize sonlarında yazılışları, okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı olan sözcük ya da ek benzerliğine uyak denir.
Bir günüm şöyle, biri böyle
Bir ayağım hür, biri zincirde
Yukarıdaki dizelerde altı çizili ekler, farklı görevde olduklarından yarım uyak oluşturmuştur.
Yukarıdaki dörtlükte birinci ve üçüncü dizelerdeki "az" sesleri ikinci ve dördüncü dizelerdeki "ul" sesleri tam uyak oluşturmuştur. Görüldüğü gibi dörtlüğün uyak düzeni çapraz uyaktır.
Sarma Uyak: Birinci dize ile dördüncü, ikinci dize ile üçüncü dizelerin birbirleriyle uyaklı olmasıdır: abba.
Yukarıdaki dörtlükte birinci ve dördüncü dizelerde "ak" sesleri; ikinci ve üçüncü dizelerde "aç" sesleri tam uyak oluşturmuştur. Dörtlüğün uyak düzeni sarma uyaktır.
ŞİİR TÜRLERİ
Şiirler, konu ve söyleyiş özellikleri göz önünde tutularak şu türlere ayrılır:
Lirik Şiir: Duygu ve düşünceleri etkili ve coşkun bir biçimde anlatan şiirlere lirik şiir denir.
Örnek:
Dağılır yele karşı altın saçları
Uçuşurdu bin bir büklüm içinde
Bir hoş ışık vardı gözlerinde
Pırıl pırıl, sönmüş o zamandan beri
Epik Şiir: Yiğitlik ve kahramanlık konularını coşkulu ve yiğitçe bir söyleyişle anlatan şiirlerdir.
Örnek:
Sana derim sana Hasan Kalesi
Alt yanında dövüş oldu yen oldu
Yiğit olan yiğit çıktı meydana
Koç yiğitler arap ata bin oldu.
Pastoral Şiir: Doğa güzelliklerini, kır yaşamını anlatan şiirlere pastoral şiir denir.
Örnek:
Bir koyun yavrusuyla dağda meler
Bir bayırdan dahi iner sürüler
Bir kadın testisiyle suya gider
Erkeği baltasıyla ormana
Didaktik Şiir: Bir konuda bilgi veya öğüt vermek, okuyucuya yol göstermek için yazılan şiirlere didaktik şiir denir.