Piri Reis'in Haritaları

Son güncelleme: 20.02.2007 09:20

milkboy

erhangi bir seyahatte, harita, kroki veya bir çizimin ne kadar kolaylık sağladığının çoğu zaman farkında olmayız. Bugün çok ucuza satın aldığımız bir dünya haritasını, hayalen 500 yıl öncesine giderek belli bir bedel karşılığında satmak istesek, haritanın ehemmiyetini kavramış ve ona ihtiyacı olan Piri Reis gibi kişilerin ne kadar altın vereceğini tahmin edebilirsiniz. Bugün kolay bir şekilde uydu ve digital teknolojilerle hazırlanan haritaların, yüzyıllar önce nasıl çizilebildiği hususunda fikir yürütmektense, haritacılık tarihinde önemli bir yeri olan Piri Reis'in çalışmalarına bir göz atalım isterseniz.

Piri Reis, on altıncı yüzyılda yaşayan büyük bir denizci, coğrafyacı ve haritacıdır. Hâlâ bilinmeyen birçok yönü olan bu denizci, edindiği tecrübe ve bilgileri, gezip gördüğü yerleri, yabancı kaynaklardan da istifade ederek, tarihî ve coğrafî özellikleriyle birlikte 1513'te Kitab-ı Bahriye isimli eserinde toplamış, deniz ve karaların haritalarını çizmiştir. Kitab-ı Bahriye'de denizcilikle ilgili bütün bilgilerin toplandığı başlangıç bölümünde, genel açıklamalardan sonra Ege ve Akdeniz adaları tanıtılarak denizle ilgili bilgi ve tecrübelerin önemi vurgulanmaktadır. Bu bölümde rüzgâr çeşitleri, pusula ve haritanın tanıtılmasından sonra deniz ve karaların oranları verilmektedir. Portekizlilerin denizcilikteki keşifleri, Çin Denizi, Hint Okyanusu, Akdeniz ve Ege'deki rüzgârlar, Basra Körfezi, Atlas Okyanusu etraflı biçimde anlatılmakta, ayrıca denizlerde yaşayan çeşitli canlılardan ayrıntılı bir şekilde bahsedilmektedir.

Haritaların açıklamalı olarak yer aldığı bölüm ise, Çanakkale Boğazı'ndan başlayıp; Ege Denizi kıyı ve adaları, Adriyatik Denizi, Batı İtalya, Güney Fransa, Doğu İspanya, Kuzey Afrika, Filistin, Suriye, Kıbrıs ve Anadolu kıyıları ile çevrelerindeki adalarla ilgili tarihî ve coğrafî bilgiler verilerek son bulur.

Topkapı Sarayı'nın düzenlenmesi esnasında Millî Müzeler Müdürü Halil Edhem Bey tarafından bulunan ve bugüne kadar hakkında çok sayıda yazı yazılmış olan haritalardan, 1513'te çizdiği ilkinde Piri Reis, Kristof Kolomb'a ait Amerika haritasından, Portekiz ve Arap haritalarından; çoğu kendi çağına ait, birçok ünlü haritadan faydalandığını belirtir. Bugün haritanın elde kalan parçasında, Avrupa ve Afrika'nın batı kıyılarıyla Atlas Okyanusu, Antil Adaları, Orta ve Güney Amerika gösterilmektedir.

Piri Reis'in 1528'de çizdiği ikinci haritasından günümüze kadar gelen parça ise, büyük bir dünya haritasının kuzeybatı köşesi olup, Atlas Okyanusu'nun kuzeyini, Kuzey ve Orta Amerika'nın yeni keşfedilmiş kıyılarını, ayrıca Grönland'dan Florida'ya uzanan kıyı şeridini ihtiva eder. Adalar ve kıyılar, son keşiflere dayalı olarak daha doğru çizilmiştir. Keşfedilmemiş yerler ise, beyaz bırakılarak çizilememiştir. İlk haritaya göre daha büyük ölçekli ve gelişmiş olan ikinci harita, teknik olarak da o dönemin en ileri ve mükemmel harita örneğidir. On yedinci yüzyılda yapılmış olan J. Schoener ve Münster'in dünya haritalarından çok daha sağlıklıdır.

Piri Reis'in çizmiş olduğu haritalarla ilgili Batı'da yapılan araştırmaların ilki, 1952'de gerçekleştirildi. Amerikalı harita uzmanı Mallery tarafından yapılan bu araştırmada şaşırtıcı bir sonuçla karşılaşıldı: Kitab-ı Bahriye'deki Akdeniz haritasındaki teferruat doğruydu fakat yerinde değildi. Sanki haritayı çizen, dünyanın yuvarlak olduğunu biliyordu. O dönem için bunun imkânsız olduğunu düşünen araştırmacı, bu defa Amerikan Deniz Kuvvetleri Hidrografi Bölümü'ne başvurdu. Haritalar burada küre geometrisine göre yapılmış son dünya haritalarıyla karşılaştırıldı ve tamamıyla doğru çıktı. Üstelik bu bilgi, sadece Akdeniz için değil, Kuzey ve Güney Amerika için de doğruydu. Bir başka deyişle, Piri Reis dünyanın yuvarlak olmasının yanında, küre şeklinde olduğunu da biliyordu. Çünkü haritalar küre geometrisine uygun olarak çizilmişti. Harita uzmanı Linehan'ın bu tespitleri, 16. yüzyılda bu doğrulukta bir dünya haritasının nasıl çizilebildiği konusunda yürütülen araştırmaları daha da sırlı hâle getirdi. Çünkü, hem Amerika kıyıları, hem de Kanada'daki göl ve dağlar bütünüyle doğru çizilmişti. Bunun üzerine 1956'da Georgetown Üniversitesi Piri Reis'in haritacılığı üzerine bir açık oturum düzenledi. Toplantıya bu defa, önsözü daha önce Einstein tarafından kaleme alınmış olan "Yeryüzünün Kayan Kabuğu" adlı incelemenin yazarı Prof. Charles Hapgood ve matematikçi Richard Strachan gibi dönemin ünlü harita uzmanları da katıldı. Bu iki bilim adamı, söz konusu haritaları daha sonraki yıllarda uydularla çekilen yeryüzü resimleriyle tekrar karşılaştırınca daha şaşırtıcı bir neticeye vardılar: 16. yüzyılda çizilen haritalarla 20. yüzyıl uydu fotoğrafları birbirini tutuyordu.

Bu ölçüde tevafuk, konuyla ilgili olanları şaşırtmaya devam etmekte ve şu soruları sordurmaktadır: O dönemin imkân ve teknikleriyle bu bilgiler nasıl elde edilmiş, gözlemler nasıl gerçekleştirilmişti? Amerika'ya bizzat gitmediği tahmin edilen Piri Reis, bu bilgileri nasıl ve üstelik bu kadar doğru şekilde kâğıda dökebilmişti? Bu sorular, Piri Reis'in de faydalandığını belirttiği önceki haritaların varlığını göz önünde tutarak, tarihte büyük uygarlıkların olup-olmadığını akıllara getirmiştir.

Piri Reis'in dünya haritasını yapmış olduğu dönem, Osmanlı devletinin en geniş topraklara sahip olduğu zaman dilimidir. Bu da Osmanlıların başarılarının tesadüfî veya askerî güçle gerçekleşmediğini, dönemin ilim adamlarından da istifade edildiğini göstermektedir.

Bu noktada, Piri Reis'in Osmanlı'da gördüğü saygı ile, 17. yüzyıl'da İtalya'da yaşayan Galile'nin yaşadıkları karşılaştırıldığında, iki medeniyetin bilgiye ve yeniliklere bakış açılarındaki farklılık görülecektir. Galile, Ay ve Güneş'in hareketlerini inceleyerek, Dünya'nın yuvarlak olduğunu ve Güneş'in etrafında döndüğünü tespit etmişti. Ancak, bu çalışmalarını ihtiva eden kitabı, kilisenin fikirleriyle ters düşünce, engizisyona çıkarılmıştı. Galile, görüşlerinin yanlış olduğunu kerhen kabul etmişti. Mahkemede, bu kabulüyle ölümden kurtulmuş; ama, engizisyon gözetiminde evinde yaşamasına izin verilmişti. Batı'da durum böyle iken, yüz yıl önce Osmanlılar'da Piri Reis, doğru olarak çizdiği dünya haritasını, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman'a takdim etmiş ve mükâfatlandırılmıştı.

-----------------------------------------------------------------------------

PİRİ REİS KİMDİR

Asıl adı Muhiddin Piri olan Piri Reis, tahminen 1465-1470 yıllarında Gelibolu'da doğmuştur. Karamanlı Hacı Ali Mehmed'in oğlu olan Muhiddin Piri, meşhur Osmanlı denizcisi Kemal Reis'in yeğenidir.

Piri Reis Akdeniz'de 1481 yılından itibaren, bağımsız olarak dolaşan amcasının yanında denize açıldı. 1487'de onunla İspanya'da zor durumda bulunan Müslümanların yardımına gitti. 1493 yılına kadar ise Sicilya, Sardunya, Korsika adalarına ve Fransa'nın güney kıyılarına yapılan akınlara katıldı. Bu tarihlerde, bir dünya devleti haline gelen Osmanlı, denizlerde de hâkimiyet kurarak Akdeniz'i bir Türk gölü hâline getirmişti. Piri Reis, denizcilik faaliyetlerini daha faydalı kılmak maksadıyla amcasıyla Osmanlı Devleti'nin hizmetine girdi. 1499-1502 yıllarında meydana gelen Osmanlı-Venedik savaşlarında bir savaş gemisinde kaptanlık yaptı. 1511'de amcasının vefatıyla bir süre Gelibolu'ya çekilen Piri Reis, burada Kitab-ı Bahriye adlı eseri üzerinde çalışmaya başladı. 1513'te ise denizcilikte edindiği tecrübe ve bilgilerini aktarabilmek için, ilk dünya haritasını çizdi.
1516'da yapılan Mısır Seferi'ne Osmanlı donanmasında kaptan olarak katılan Piri Reis, 1517'de tamamladığı ilk haritasını, Yavuz Sultan Selim'e sundu. 1522'de ise Rodos Seferi'ne katıldı. 1524'te Sadrazam Makbul İbrahim Paşayı Mısır'a götüren gemiye kılavuzluk ettiği sırada, kendisiyle ilgilenen sadrazamın yardımıyla tamamladığı Kitab-ı Bahriye'yi, Kanuni Sultan Süleyman'a sundu. 1528'de daha da geliştirerek çizdiği ikinci haritasını da padişaha takdim etti. Bu tarihten sonra Piri Reis, güney denizlerinde görev yaptı. Aden'in (Yemen) Portekizlilerin eline geçmesi üzerine, Süveyş'teki Osmanlı donanmasına kaptan tayin edildi ve 1548'de Aden'i geri aldı. Piri Reis'in 1554'te Kahire'de hayat yolculuğu son buldu. Ruhu şâd, mekânı cennet olsun.

#14.11.2006 22:57 0 0 0

Turania

teşşekkürler

#15.11.2006 09:38 0 0 0

ozlems_o

o dönemdei Piri Reisin hazırladığı bir haritanın günümüzde gerçeği yansıttığı ayrıca şu an bilim adamlarının takıldıklarında o haritayı önlerine aldıkları bilniyor.

çok ilginç yaa teknolojinin varolmadığı bir dönem ve bu harita

Piri Reisin ve bilgisinin ne kadar mükemmel olduğu asla tartışılmaz

teşekkürler milkboy