1. Ana Sayfa
  2. Tarih
  3. Sovyet Rusyasında Basmacı Ayaklanması

Sovyet Rusyasında Basmacı Ayaklanması

Son güncelleme: 02.05.2014 17:06
BiR-DOST BiR-DOST foto
  • Türkistan muhtariyetinin Kızılordu birlikleri tarafından dağıtılması ve Kokand şehir halkına karşı Ermeni Taşnak silahlı grupları aracılığıyla kanlı soykırım girişimi, Türkistan içinde Bolşeviklere karşı duyulan güvensizliği ve direnişi kamçıladı. Türkistan Muhtariyet hükümetinin hayatta kalan savunmacıları Ergeş Korbaşı’nın önderliğinde şehir dışına kaçtılar. Kokand polis gücü başkanı da olan Ergeş Korbaşı 1916 yılından beri silahlı çetelerden en güçlüsüne sahipti.

    Ruslar da kendilerine direnen çetecileri Türkistan Türkçesinde “haydut” anlamına gelen “Basmacı” (basmak fiilinden) terimiyle adlandırdılar. Ergeş Korbaşı kısa bir süre içinde birbirinden bağımsız silahlı çetelerden bir bölümünün yönetimini eline geçirdi. Basmacıların direniş hareketi 1918’e kadar Fergane vâdisinin her yanını sardı.

    Basmacı hareketinin Türkistan’ı bağımsızlığa kavuşturma amacıyla yapılmış bir istiklâl savaşı olduğunu Stalin şöyle açıklamıştır: “Basmacı hareketi 1918-1924 yıllarında Orta Asya’da bir karşı ihtilâl ve milliyetçi hareket olarak Orta Asya cumhuriyetlerini Sovyet Rusya’dan ayırmak ve sömürücü sınıfın hakimiyetini yeniden kurmak gayesi ile mollalar tarafından yürütülen, alenî-siyasî bir haydutluk olarak ortaya çıkmıştır”. Basmacı Hareketi’nin parolaları da yine Sovyet kaynaklarına göre şöyleydi: “Türkistan Türkistanlılarındır. Türkistan’ı Rusya’dan kurtarmak gerekir. Müstebitlerden arınmış bir Türkistan”.

    Basmacıların silahlı mücadelesinin Türkistan’ın çeşitli bölgelerine yayılması üzerine Sovyet hakimiyeti 1919’da “Türkistan Cephesi” açarak, bölgeye ek kuvvetler gönderdi. Bu cephenin kumandanlığını Rus Generali Frunze üstlendi. Ergeş Korbaşı, Şir Muhammed Bek (Körşermet), Nur Muhammed Bek, Küçük Ergeş, Muhammed Emin Bek, Hal Hoca, Parpi Bek, Muhittin Bek, Aman Pehlivan, Cüneyid Han gibi çok sayıda önder altında Basmacı hareketi 1924 yılı sonuna kadar çok etkili olarak sürdü.

    Türkistan’ın çeşitli bölgelerinde hakimiyeti ele geçiren Basmacı korbaşıları orada geçici hükümet kuruyorlardı. Bunlar arasında en etkilisi Şir Muhammed Bek’in 3 Mayıs 1920’de Fergana bölgesinde kurduğu geçici Türkistan hükümeti idi. Bu hükümet varlığını 1922 sonuna kadar korudu. 15-20 Nisan 1922’de Türkistan Millî Kurultayı çalıştı ve geçici bir anayasa kabul etti.

    Enver Paşa’nın 8 kasım 1921’de Basmacılar hareketine katılmasıyla Türkistan’daki mücadele yeni bir canlılık kazandı. Enver Paşa 19 Mayıs 1922’de Sovyet hükümetine bir muhtıra göndererek, Kızılordu’nun Türkistan’ı terk etmesini istedi. Buhara Cumhuriyeti’nin cumhurbaşkanı Osman Hoca da az sayıdaki Buhara silahlı güçleriyle 9 Aralık 1921’de Düşenbe’deki Rus garnizonuna baskın düzenleyerek, Rus general ve elçilerini tutukladı. Ancak, yardıma gelen Rus birlikleri garnizon’u kurtardılar ve Buhara güçleri geri çekildi.

    Bu hareket Osman Hoca’nın Buhara’dan ayrılarak, mücadeleye destek sağlamak için Afganistan’a geçmesine neden oldu. Enver Paşa Kurban Bayramı’nın birinci günü olan 4 Ağustos 1922’de Belcivan’da Kızılordu birlikleri tarafından pusuya düşürülerek, şehit edildi. Ancak, Enver Paşa’nın öldürülmesi Basmacı hareketini durdurmadı, silahlı mücadele ve yer yer halk isyanları 1924 ile 1934 yılı Mayıs ayı sonuna kadar sürdü.

    Orkun Kutlu

    alıntı
#02.05.2014 17:06 0 0 0